To, jak wygląda nasze codzienne życie, ma niebagatelne znaczenie dla możliwości rozwoju zawodowego. Jak dowodzi raport CBOS(*1), Polki nie tylko wykonują większość prac domowych, ale kiedy zostają matkami, zwykle przejmują większą część obowiązków związanych z rodzicielstwem. Naukowcy nazywają to ukrytą karą macierzyństwa, która bez wątpienia utrudnia realizację ambicji zawodowych.
Czy jednak udana kariera i pełna rodzina w przypadku kobiety muszą się dziś wykluczać? A może, z odrobiną szczęścia i wsparciem bliskich, bywa wręcz przeciwnie? Sprawdziliśmy, jak do tego tematu podchodzą Polki i Polacy. Przeprowadziliśmy anonimowe badanie, w którym wzięło udział przeszło tysiąc osób z całego kraju. Oto, czego się dowiedzieliśmy.
Wymarzona praca czy narodziny dziecka – co Polki chcą osiągnąć najpierw?
Mimo różnych inicjatyw i programów wspierających rodzicielstwo, dzietność w Polsce wciąż spada. Jak czytamy w nowym raporcie CBOS(*2), zamiar posiadania potomstwa najczęściej deklarują ankietowane w wieku 30–34 lata, podczas gdy jeszcze kilka lat temu ciążowe plany snuły głównie kobiety z przedziału wiekowego 25–29 lat. W stosunku do 2017 roku bardzo wyraźnie, bo niemal dwukrotnie wzrósł też odsetek dorosłych kobiet, które w ogóle nie planują dzieci.
Choć przyczyn odsuwania założenia rodziny w czasie może być wiele, jedną z nich jest pragnienie osiągnięcia niezależności finansowej. Dowodzą tego wyniki naszego badania. Zdaniem 84% przepytanych osób przed zajściem w ciążę kobieta powinna mieć stabilną sytuację zawodową. Dzięki temu po powrocie z urlopu macierzyńskiego będzie mogła liczyć na stałą pensję i możliwość dalszego rozwoju.
Co ciekawe, ponad połowa naszych badanych (56%) zgodziła się, że kariera jest równie ważna co rodzina. Przynosi przecież nie tylko zarobki, ale także spełnienie i możliwość kontaktu z innymi ludźmi. Nic więc dziwnego, że Polki starają się najpierw zadbać o dobrą pracę, by okres ciąży nie kojarzył im się ze stresem i obawą o przyszłość.
Blaski i cienie łączenia macierzyństwa z pracą
Nawet jeśli po urlopie macierzyńskim kobieta wraca na to samo stanowisko, nie jest już tą samą osobą. Pod opieką ma teraz małe dziecko, które potrzebuje czasu, jaki mógł być wcześniej przeznaczany na nadgodziny czy dodatkowe projekty. I choć aż 94% naszych badanych uważa, że oboje rodziców powinno brać równy udział w wychowaniu potomstwa, rzeczywistość wygląda zgoła inaczej. Wśród osób przebywających na urlopie rodzicielskim ojcowie stanowią jedynie 1%, a gdy dzieci są chore, najczęściej to właśnie pracujące mamy zostają z nimi w domu(*3).
Nie dziwi więc fakt, że zdaniem blisko połowy naszych respondentów macierzyństwo przeszkadza w rozwoju kariery. Z pewnością również dlatego jedynie 62% Polek będących matkami dzieci w wieku 1–3 lat jest aktywnych zawodowo, podczas gdy w przypadku ojców ten odsetek wynosi aż 98%(*4). O tym, że nie zawsze jest to świadomy wybór kobiet, świadczą wyniki badania Fundacji Rodzic w Mieście. Zgodnie z nimi więcej niż 9 na 10 niepracujących zawodowo mam chciałoby wrócić na rynek pracy. W większości powstrzymuje je jednak brak możliwości łączenia opieki nad dzieckiem z pracą oraz trudności logistyczne(*5).
Balansowanie pomiędzy pracą i rodziną jest jednym z największych wyzwań, z jakimi przyszło mi się mierzyć. Wybrałam drogę przedsiębiorczyni, bo zapewnia o wiele większą elastyczność czasową. Dzięki temu, jeżeli przyjdzie mi ochota spędzić w tygodniu z dzieckiem cały dzień albo gdzieś pojechać, to mogę to zrobić. Ta mała, jak na razie, istota jest też dla mnie niesamowitym motywatorem do działania i rozwoju.
Własny biznes wiąże się również z wieloma zobowiązaniami i nieregulowanym czasem pracy. Są okresy, w których jest taki natłok zadań, że relacje rodzinne zaczynają kuleć. Wtedy pojawiają się wyrzuty sumienia. Na szczęście mam świadomość, że za chwilę przyjdzie czas wyciszenia i proporcje się zmienią. Moja pociecha często towarzyszy mi na spotkaniach i uczestniczy w działaniach firmy. Jest częścią całego mojego życia: biznesowego i prywatnego. Od małego obserwuje i uczy się, co oznacza być na swoim, skąd biorą się pieniądze i że rola kobiety nie ogranicza się do bycia matką i rodzinną sprzątaczką.
Bycie matką i pracownicą, czyli samorealizacja okupiona zmęczeniem
Zapytaliśmy naszych badanych, z czym kojarzy im się łączenie macierzyństwa z pracą. Najczęściej przychodziła im do głowy wielozadaniowość, zmęczenie i samorealizacja. Co czwarty respondent wskazał na niezależność, trudności czy satysfakcję, a co piąty – na balans. Wysoko uplasowało się także niewyspanie, stres oraz tęsknota za dzieckiem.
Mimo szeregu wyzwań, jakie wiążą się z łączeniem dwóch wymagających ról, przeważa opinia, że przynosi to więcej korzyści niż strat. Zdaniem co drugiego badanego zaangażowanie matki w życie zawodowe wpływa pozytywnie na dziecko. Oprócz ilości czasu poświęcanego maluchowi ważna jest bowiem także jego jakość.
Zajmuję się uczeniem tworzenia stron WWW i platform sprzedażowych. Przeszkoliłam już ponad 50 tysięcy kobiet, które teraz cudownie rozwijają swoje skrzydła w sieci. Wiele z moich kursantek to młode mamy, które zaczęły budować swój biznes online, by samemu ustalać czas i zakres pracy. Sama także pracuję krótko i efektywnie, by pogodzić macierzyństwo z pracą. Nie jest to łatwe i wymaga dzielenia się obowiązkami domowymi z partnerem, wsparcia rodziny i pracy, którą można dopasować do swojego życia, a nie odwrotnie. Zawsze zależało mi na tym, by rozwijać się zawodowo, a jednocześnie mieć czas dla rodziny. Gdy byłam dzieckiem, obserwowałam jaką pasją dla mojej mamy była praca i to samo chciałam pokazać mojej córeczce.
Wartość pracy i idącej z nią w parze niezależności finansowej doceniają zresztą wszystkie kobiety, również bezdzietne. Na przestrzeni ostatnich lat zmalał odsetek Polek, które byłyby gotowe zrezygnować z aktywności zawodowej nawet w sytuacji, gdyby poziom zarobków ich partnera na to pozwalał. Co ciekawe, również mężczyźni w mniejszym stopniu niż dawniej chcieliby w takim przypadku być jedynymi żywicielami rodziny(*6).
Tak postrzegamy matki na rynku pracy
Dzień pracy mamy często ograniczony jest konkretnymi ramami czasowymi, narzuconymi przez okres otwarcia placówek – żłobków, przedszkoli czy szkół. Może się wydawać, że konieczność zachowania work-life balance wiąże się z mniejszym zaangażowaniem w obowiązki zawodowe. Czy jednak tak faktycznie jest?
6 na 10 uczestników naszego badania uważa, że matki są równie dobrymi pracownicami co inne kobiety. Taka opinia dominuje zarówno wśród Polek, jak i Polaków. Ponadto co czwarty ankietowany sądzi, że mamy stanowią lepsze pracownice. Wyróżnia je umiejętność dobrego zarządzania i dbałość o życiową równowagę, dzięki której mają dla kogo się starać. Dwukrotnie rzadziej wskazywano, że matki są gorszymi pracownicami niż reszta kobiet, ponieważ ich uwagę odciąga domowe życie, a przy tym częściej są nieobecne w pracy.
Kiedy jest dobra pora, by wrócić do pracy po urodzeniu dziecka?
Każda decyzja życiowa wiąże się z konkretnymi konsekwencjami. Jeśli kobieta wróci do pracy zawodowej kilka miesięcy po porodzie, mogą wzrosnąć jej szanse na awans, ale zmaleć te na zobaczenie pierwszych kroków własnego dziecka. Z kolei zostanie w domu razem z maluchem i poświęcenie mu pełni uwagi przez kilka lat może wiązać się z pogorszeniem statusu materialnego rodziny i trudniejszym powrotem na rynek pracy w przyszłości.
Kiedy więc dobrze jest wznowić aktywność zawodową po ciąży? Wszystko jest kwestią możliwości, potrzeb oraz indywidualnych priorytetów. Choć nie ma właściwej odpowiedzi na to pytanie, warto przyjrzeć się przekonaniom naszych respondentów.
Zdaniem największej grupy (29%) najlepszy moment na powrót matki na rynek pracy jest wtedy, gdy dziecko skończy rok. Takie podejście dominuje wśród kobiet i mężczyzn do 44. roku życia. Z kolei starsi badani najczęściej wskazują, że warto poczekać, aż maluch skończy 3 lata. Jeśli weźmiemy pod uwagę wszystkich ankietowanych, okaże się, że równie dużą popularnością cieszy się opinia, zgodnie z którą najlepiej zostać w domu do 2. urodzin pociechy. Nie brakuje także Polek i Polaków, którzy uważają, że należy odczekać tylko kilka miesięcy od porodu (8%) lub wrócić do pracy dopiero po następnej ciąży, jeśli jest planowana (3%).
Bez względu na to, jak długo trwa przerwa w karierze, zawsze można zdecydować się na powrót do aktywności zawodowej. Zwłaszcza że w przypadku wielu branż na popularności zyskują zdalne i hybrydowe modele pracy, które pozwalają zachować większą elastyczność w gospodarowaniu czasem. O zaletach takiego rozwiązania wspomina jedna z naszych rozmówczyń.
Od dawna mam możliwość pracy zdalnej, co jest dużą wygodą podczas opieki nad dziećmi. Gdy dzwoni klient, a ja jestem akurat z dzieckiem i mogę porozmawiać, zawsze zaznaczam, że nie jestem sama i syn może nam przerwać. Raczej nikt nie robi z tego powodu problemów, ale miałam kilka bardzo nieprzyjemnych sytuacji. Potencjalny klient kiedyś powiedział mi, że powinnam się zdecydować – albo dzieci, albo firma! Mnie wtedy zatkało. Spokojnym tonem odpowiedziałam, że w takim wypadku, jeśli już na początku nie ma szacunku do mojego życia, nie widzę przestrzeni do dalszej współpracy.
W dążeniu do odnoszenia sukcesów w pracy nie ma nic egoistycznego – to zdrowe podejście, bo szczęśliwa mama to szczęśliwe dziecko. Bardzo ważna jest za to umiejętność stawiania granic, ponieważ nasz komfort psychiczny odbija się na naszym życiu prywatnym i zawodowym. Ważny jest też podział obowiązków. W wychowaniu dziecka nie ma lepszego i gorszego rodzica, nie ma: „moja praca jest lepsza, a twoja gorsza”. Partnerstwo jest tu kluczowe. Jedyne, co może nam przeszkadzać w mojej opinii to to, na ile sobie same pozwolimy względem siebie i innych.
Kluczowe jest wsparcie z zewnątrz
Aby móc z powrotem zaangażować się w życie zawodowe i bez wyrzutów sumienia poświęcać sporą część doby na pracę, matka musi przekazać opiekę nad dzieckiem w zaufane ręce. Czasem będzie to babcia, innym razem niania czy opiekunka ze żłobka. Aż 85% Polek i Polaków uważa, że bliscy powinni bardziej wspierać mamy powracające na rynek pracy.
Większość z nas (84%) jest także zdania, że potrzeba większego wsparcia ze strony państwa oraz samych pracodawców. Jak czytamy w raporcie powstałym w ramach projektu „Pracuję i wychowuję”, może ono polegać na zapewnieniu elastycznych godzin pracy, możliwości pracy zdalnej, opcji zatrudnienia na część etatu czy dofinansowaniu opieki nad dzieckiem(*7).
Rozwój powinien być traktowany na równi z oddychaniem. Tylko spełniona kobieta jest w stanie zarażać szczęściem innych. Problemem moim zdaniem jest fakt, że mało miejsc pracy jest przygotowanych na nas, matki, w obawie o nasze ewentualne nieobecności. Każda z nas powinna szukać takiego miejsca pracy, które udostępni jej możliwości rozwoju. Jeżeli zdecydujemy się na własną działalność, korzystajmy z pomocy innych i nigdy nie bójmy się o nią prosić. Łączenie tych ról jest wymagające, ale daje ogrom satysfakcji i radości. Rozmawiajmy z naszymi partnerami, rodzinami i przyjaciółmi. Nie jesteśmy w tym same, chociaż często tak się właśnie czujemy. Trzymam kciuki za każdą z nas.
Nie ulega wątpliwości, że powrót na rynek pracy po dłuższej przerwie bywa stresujący. Wiele kobiet obawia się już samej konieczności przygotowania CV i napisania listu motywacyjnego, których dostarczenie jest kluczowym elementem rekrutacji. Zanim dziecko podrośnie, mija przecież sporo czasu, a trendy w branży i oczekiwania pracodawców stale się zmieniają. Dobrym pomysłem może być więc skorzystanie z intuicyjnego kreatora, który pomoże z sukcesem przejść przez poszczególne kroki.
Praca może przynosić równie dużo satysfakcji co życie prywatne. Z myślą o tym naszą misją uczyniliśmy pomaganie w znalezieniu wymarzonego zatrudnienia. Cenna wiedza pozyskana od samych rekruterów posłużyła nam do stworzenia łatwego w obsłudze kreatora CV oraz intuicyjnego narzędzia do pisania listów motywacyjnych. Przyjazna aplikacja nie tylko oferuje dostęp do wielu atrakcyjnych szablonów, ale również podsuwa gotowe frazy, podpowiada umiejętności i automatycznie sprawdza pisownię. Przed spisaniem własnego życiorysu można zainspirować się dziesiątkami dobrych przykładów. O tym, że profesjonalnie przygotowane dokumenty pozwalają wyróżnić się spośród innych kandydatów, przekonało się już blisko 24 miliony użytkowników z całego świata.
Czym różni się sytuacja pracujących matek i ojców?
Choć według statystyk kwestie podziału domowych obowiązków i sprawowania opieki nad dziećmi pozostają bez zmian, coraz powszechniej mówi się o partnerskim modelu rodziny. Takim, w którym zaangażowanie najpierw partnera, a później ojca dorównuje wysiłkowi wkładanemu przez kobietę w utrzymanie domowego ogniska. Każda tego typu relacja jest warta docenienia, gdyż z pewnością ułatwia realizację potrzeb i ambicji obu stron. Nie ma jednak jednej niezawodnej recepty na szczęśliwe życie rodzinne, a duże znaczenie mają tu zewnętrzne okoliczności. Większe zaangażowanie kobiety w wychowanie dzieci, a mężczyzny w rozwój zawodowy może być zarówno wynikiem preferencji, jak i trudności, z którymi muszą mierzyć się rodzice.
Według raportu Światowego Forum Ekonomicznego potrzeba jeszcze 132 lat do zniwelowania różnic pomiędzy sposobem traktowania kobiet i mężczyzn, których efektem jest m.in. luka płacowa(*8). Jej istnienie potwierdzają nie tylko oficjalne raporty, ale i nasze doświadczenia. Ostatnie badanie CBOS udowadnia, że nadal przeważa opinia, zgodnie z którą kobieta, która wykonuje ten sam zawód i ma takie samo wykształcenie co mężczyzna, zarabia mniej i ma mniejsze szanse na awans zawodowy(*9). Jeśli więc tylko jedno z rodziców ma pójść do pracy, wybór może nasuwać się sam.
Jedynie co czwarta zapytana przez nas osoba uważa, że na rynku pracy panuje równość, jeśli chodzi o sytuację kobiet i mężczyzn. Co istotne, inaczej podchodzą do tej kwestii reprezentanci obu płci. Pogląd, że kobiety i mężczyźni mają równe szanse w zakresie rozwoju zawodowego, podziela aż 46% Polaków i tylko 14% Polek.
Zauważalna jest też różnica pokoleniowa. Na nierówne traktowanie kobiet i mężczyzn na rynku pracy najczęściej wskazują najstarsze osoby, które ukończyły 65. rok życia, a najrzadziej najmłodsze z przedziału wiekowego 18–24 lata. Warto jednak mieć na uwadze, że osoby, które dopiero wkroczyły w dorosłość, prawdopodobnie nie starały się jeszcze o wysokie stanowiska ani nie szukały zatrudnienia po urlopie wychowawczym.
Powiększenie rodziny ma tu dodatkowe znaczenie – inne dla przedstawicieli obu płci. Jak wynika z rządowego raportu(*10), zdaniem większości Polek urodzenie dziecka wpływa negatywnie na ich sytuację na rynku pracy. Dla porównania, wśród mężczyzn przeważa pogląd, że potomstwo przynosi pozytywne zmiany w ich karierze – motywuje do wystąpienia o podwyżkę lub znalezienia lepszej pracy, a także przynosi większe uznanie.
Równy podział obowiązków jest konieczny, z wielu względów. Patriarchalne przekonania ukształtowane w Polsce przez wieki, że to mężczyzna powinien zarządzać pieniędzmi, powodują, że równouprawnienie płci niestety nie zabezpiecza kobiet przed przemocą ekonomiczną. Więcej praw ma mężczyzna, a kobieta stawiana jest w roli służebnej w stosunku zarówno do niego, jak i całej rodziny.
To od kobiety oczekuje się, że zrezygnuje z własnych aspiracji zawodowych i poświęci się rodzinie. Pomimo wielu zmian kulturowych, nadal jesteśmy społeczeństwem tradycyjnym, a rola i miejsce kobiety i mężczyzny w rodzinie oraz w społeczeństwie jest jasno zdefiniowana. Niby kobieta może pracować, ale nie jest w stanie angażować się w swoją aktywność zawodową w takim stopniu jak mężczyzna.
A trzeba pamiętać, że jeżeli jedna osoba zarządza finansami rodziny, a druga się temu podporządkowuje, z takiego układu najbliżej do przemocy ekonomicznej, z którą regularnie spotykam się w swojej pracy zawodowej. Niepokojące jest to, że – jak wynika z sondaży – prawie 30% kobiet w Polsce nie ma własnych dochodów. To one właśnie najczęściej są uzależnione od swoich partnerów i padają ofiarami przemocy ekonomicznej. Taka sytuacja dość często jest implikacją tego, iż opiekują się osobami zależnymi.
Kariera czy rodzina – czy Polki muszą wybierać?
O ile wybór między karierą i rodziną w dłuższej perspektywie zwykle nie jest konieczny, o tyle warto przemyśleć swoje priorytety. Niemożliwe jest pełne poświęcanie się obu tym sferom tak, by nigdy nie ucierpiała żadna z nich. Również home office z dzieckiem przy boku nie jest rozwiązaniem pozbawionym wad, ponieważ może łatwo dojść do zatarcia granic między życiem prywatnym i zawodowym.
Warto podkreślić, że Polki doceniają pracę nie tylko ze względów zarobkowych – coraz częściej traktują ją także jako płaszczyznę do samorozwoju i realizacji własnych ambicji. Fakt, że uwzględniają te potrzeby podczas planowania potomstwa, świadczy o wysokiej świadomości i dojrzałości.
Nie zawsze pogodzenie pracy zawodowej z wychowaniem dzieci jest kwestią chęci i dobrej organizacji. W wielu przypadkach wymaga to poświęceń, które kolidują z potrzebami rodziny. Aż 77% nieaktywnych zawodowo mam nie szuka pracy właśnie ze względu na konieczność opieki nad potomstwem(*11). Po drugiej stronie znajdują się kobiety, dla których macierzyństwo stanowi inspirację do dalszego rozwoju kariery. Pojawienie się dziecka skłania w stronę work-life balance, co może skutkować zmianą profesji czy założeniem własnej firmy.
Macierzyństwo bardzo często jest motywatorem do działania i rozwoju kariery zawodowej. Nowa sytuacja wymaga od nas ponownego ustalenia priorytetów i bardziej świadomego planowania czasu. Może stanowić bodziec do podjęcia decyzji o przebranżowieniu czy nawet rozpoczęcia własnego biznesu. Choć opieka nad dzieckiem jest wymagająca, może jednocześnie dać niesamowitą siłę i odwagę do podejmowania kroków prowadzących do spełnienia zawodowych marzeń.
Mimo że macierzyństwo jest tematem równie starym co ludzkość, warto o nim rozmawiać w kontekście rynku pracy. Nadal wiele może bowiem zmienić się na lepsze, a na zmniejszeniu bierności zawodowej matek skorzystają wszyscy, łącznie z budżetem państwa. Zadanie do odrobienia ma większość z nas. Jedynie co czwarty przepytany Polak jest pewny swojej wiedzy na temat praw, jakie przysługują mamom pracującym zawodowo. Z drugiej strony większość osób (85%) uważa, że urlop tacierzyński powinien być równie powszechny co urlop macierzyński. Prognozy na przyszłość są więc optymistyczne.
O badaniu
Raport bazuje na wynikach badania przeprowadzonego na przełomie stycznia i lutego 2023 roku metodą CAWI. Anonimową ankietę wypełniło 1044 osób z całej Polski, z których większość (69%) posiada potomstwo. 61% respondentów stanowiły kobiety. Kwestionariusz zawierał pytania zamknięte jedno- i wielokrotnego wyboru. Analizę wyników badania wzbogaciły informacje pozyskane ze źródeł zewnętrznych.
- CBOS, Kobiety i mężczyźni w domu, 2018.
- CBOS, Postawy prokreacyjne kobiet, 2023.
- Polski Instytut Ekonomiczny, Praca a dom. Wyzwania dla rodziców i ich konsekwencje, 2022.
- Ibidem.
- Fundacja Rodzic w Mieście, Macierzyństwo a aktywność zawodowa. Raport z badania, 2021.
- CBOS, Kobiety i mężczyźni na rynku pracy, 2018.
- Fundacja Rodzic w Mieście, ibidem.
- World Economic Forum, Global Gender Gap Report 2022, 2022.
- CBOS, ibidem.
- Centrum Badań i Analiz Rynku, Zbadanie i określenie warunków do poprawy kondycji demograficznej Polski wraz z rekomendacjami zmian w obszarze godzenia życia zawodowego i prywatnego z wykorzystaniem środków z EFS w perspektywie finansowej 2021-2027. Raport końcowy z badania, 2021.
- PIE, ibidem.
